บทไหว้ครูแพทย์ไทย
ข้าขอประนมหัตถ์ พระไตรรัตนนาถา
ตรีโลกอมรมา อภิวาทนาการ
อนึ่งข้าอัญชลี พระฤาษีผู้ทรงญาณ
แปดองค์เธอมีฌาน โดยรอบรู้ในโรคา
ไหว้คุณอิศวเรศ ทั้งพรหมเมศทุกชั้นฟ้า
สาปสรรค์ซึ่งหว้านยา ประทานทั่วโลกธาตรี
ไหว้ครูกุมารภัจ ผู้เจนจัดในคัมภีร์
เวชศาสตรบรรดามี ให้ทานทั่วแก่นรชน
ไหว้ครูผู้สั่งสอน แต่ปางก่อนเจริญผล
ล่วงลุนิพพานดล สำเร็จกิจประสิทธิ์พร
๑ จะกล่าวคัมภีร์ฉัน ทศาสตรบรรพ์ที่ครูสอน
เสมอดวงทินกร แลดวงจันทร์กระจ่างตา
๒ ส่องสัตว์ให้สว่าง กระจ่างแจ้งในมรรคา
หมอนวดแลหมอยา ผู้เรียนรู้คัมภีร์ไสย์
๓ เรียนรู้ให้ครบหมด จนจบบทคัมภีร์ใน
ฉันทศาสตร์ท่านกล่าวไข สิบสี่ข้อจงควรจำ
๔ เป็นแพทย์นี้ยากนัก จะรู้จักซึ่งกองกรรม
ตัดเสียซึ่งบาปธรรม สิบสี่ตัวจึ่งเที่ยงตรง
๕ เป็นแพทย์ไม่รู้ใน คัมภีร์ไสย์ท่านบรรจง
รู้แต่ยามาอ่าองค์ รักษาไข้ไม่เข็ดขาม
๖ บางหมอก็กล่าวคำ มุสาซ้ำกระหน่ำความ
ยกตนว่าตนงาม ประเสริฐยิ่งในการยา
๗ บางหมอก็เกียจกัน ที่พวกอันแพทย์รักษา
บ้างกล่าวเป็นมารยา เขาเจ็บน้อยว่ามากครัน
๘ บ้างกล่าวอุบายให้ แก่คนไข้นั้นหลายพัน
หวังลาภจะเกิดพลัน ด้วยเชื่อถ้อยอาตมา
๙ บางทีไปเยียนไข้ บ มีใครจะเชิญหา
กล่าวยกถึงคุณยา อันตนรู้ให้เชื่อฟัง
๑๐ บางแพทย์ก็หลงเล่ห์ ด้วยกาเมเข้าปิดบัง
รักษาโรคด้วยกำลัง กิเลสโลภะเจตนา
๑๑ บางพวกก็ถือตน ว่าไข้คนอนาถา
ให้ยาจะเสียยา บ ห่อนลาภจะพึงมี
๑๒ บ้างถือว่าตนเฒ่า เป็นหมอเก่าชำนาญดี
รู้ยาไม่รู้ที รักษาได้ก็ชื่นบาน
๑๓ แก่กายไม่แก่รู้ ประมาทผู้อุดมญาณ
แม้เด็กเป็นเด็กชาญ ไม่ควรหมิ่นประมาทใจ
บท ๑๙- ๓๗ บรรยายถึงคุณธรรมที่แพทย์พึงมี ๑๔ ประการ
๑๙ ไม่รู้คัมภีร์เวช ห่อนเห็นเหตุซึ่งโรคทำ
แพทย์เอ๋ยอย่างมคลำ จักขุมืด บ เห็นหน
๒๐ แพทย์ใดจะหนีทุกข์ ไปสู่สุขนิพพานดล
พิริยสติตน ประพฤติได้จึ่งเป็นการ
๒๑ ศีลแปดแลศีลห้า เร่งรักษาสมาทาน
ทรงไว้เป็นนิจกาล ทั้งไตรรัตน์สรณา
๒๒ เห็นลาภอย่าโลภนัก อย่าหาญหักด้วยมารยา
ไข้น้อยว่าไข้หนา อุบายกล่าวให้พึงกลัว
๒๓ โทโสจงอดใจ สุขุมไว้อยู่ในตัว
คนไข้ยิ่งคร้ามกลัว มิควรขู่ให้อดใจ
๒๔ โมโหอย่าหลงเล่ห์ ด้วยกาเมมิจฉาใน
พยาบาทแก่คนไข้ ทั้งผู้อื่นอันกล่าวกล
๒๕ วิจิกิจฉาเล่า จงถือเอาซึ่งครูตน
อย่าเคลือบแคลงอาการกล เห็นแม่นแล้วเร่งวางยา
๒๖ อุทธัจจังอย่าอุทธัจ เห็นถนัดในโรคา
ให้ตั้งตนดังพระยา ไกรสรราชเข้าราวี
๒๗ อนึ่งโสดอย่าซบเซา อย่าง่วงเหงานั้นมิดี
เห็นโรคนั้นถอยหนี กระหน่ำยาอย่าละเมิน
๒๘ ทิฏฐิมาโนเล่า อย่าถือเอาซึ่งโรคเกิน
รู้น้อยอย่าด่วนเดิน ทางใดรกอย่าครรไล
๒๙ อย่าถือว่าตนดี ยังจะมียิ่งขึ้นไป
อย่าถือว่าตนใหญ่ กว่าเด็กน้อยผู้เชี่ยวชาญ
๓๐ ผู้ใดรู้ในทางธรรม ให้ควรยำอย่าโวหาร
เรียนเอาเป็นนิจกาล เร่งนบนอบให้ชอบที
๓๑ ครูพักแลครูเรียน อักษรเขียนไว้ตามมี
จงถือว่าครูดี เพราะได้เรียนจึ่งรู้มา
๓๒ วิตักโกนั้นบทหนึ่ง ให้ตัดซึ่งวิตักกา
พยาบาทวิหิงสา กามราคในสันดาน
๓๓ วิจาโรให้พินิจ จะทำผิดฤาชอบกาล
ดูโรคกับยาญาณ ให้ต้องกันจะพลันหาย
๓๔ หิริกังละอายบาป อันยุ่งหยาบสิ้นทั้งหลาย
ประหารให้เสื่อมคลาย คือตัดเสียซึ่งกองกรรม
๓๕ อโนตัปปังบทบังคับ บาปที่ลับอย่าพึงทำ
กลัวบาปแล้วจงจำ ทั้งที่แจ้งจงเว้นวาง
๓๖ อย่าเกียจแก่คนไข้ คนเข็ญใจขาดในทาง
ลาภผลอันเบาบาง อย่าเกียจคนพยาบาล
๓๗ เท่านี้กล่าวไว้ใน ฉันทศาสตรเป็นประธาน
ลอนกล่าวให้วิตถาร ใครรู้แท้นับว่าชาย
จากตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ ฉบับหลวง
(Thank for Surajit SUNTORNTHAM, MD)
