ตอนที่แอนดรูว์ สแตนตัน คิดสร้างภาพยนตร์แอนิเมชันสำหรับเด็ก ซึ่งเค้าโครงเรื่องเกิดขึ้นในมหาสมุทร อีกทั้งยังซื่อตรงต่อ “กฎธรรมชาติอย่างแท้จริง”  เขามองหาปลาที่เหมาะจะรับบทเป็นตัวเอกของเรื่องด้วยการเปิดหนังสือภาพเล่มโตเกี่ยวกับชีวิตในท้องทะเลเล่มแล้วเล่มเล่า กระทั่งมาสะดุดตากับภาพปลาสองตัวที่เยี่ยมหน้ามองออกมาจากดอกไม้ทะเล ภาพปลาในแหล่งซ่อนตัวตามธรรมชาติสื่อถึงปริศนาแห่งมหาสมุทรที่เขาต้องการถ่ายทอดได้อย่างยอดเยี่ยม “และในฐานะผู้ให้ความบันเทิงแล้ว การที่พวกมันมีชื่อว่า ปลาการ์ตูน (clownfish) ก็ยิ่งสมบูรณ์แบบครับ” สแตนตันเล่า    

และแล้วดาวจรัสแสงก็ถือกำเนิดขึ้น นีโม ปลาเล็กหัวใจโต๊...โต (Finding Nemo) ภาพยนตร์ของบริษัทพิกซาร์ ที่สแตนตันเป็นผู้กำกับและเขียนบท  ได้รับรางวัลออสการ์ประจำปี 2003  สาขาภาพยนตร์แอนิเมชันยอดเยี่ยม  ปลาน้อย      นีโมซึ่งเป็นปลาการ์ตูนชนิด Amphiprion percula แนะนำให้เด็กๆหลายล้านคนทั่วโลกได้รู้จักกับระบบนิเวศเขตร้อน        อันแสนมหัศจรรย์  นั่นคือแนวปะการังและเหล่าผู้อาศัย

ปลาการ์ตูนได้ชื่อมาจากสีสันฉูดฉาดบนลำตัว (มีตั้งแต่สีน้ำตาลอมม่วงเข้ม ไปจนถึงสีส้มสดใส สีแดง และสีเหลือง) และมักจะตัดด้วยแถบสีขาวหรือดำ  ปลาการ์ตูน 29 ชนิดอาศัยอยู่ท่ามกลางแนวปะการัง  ตั้งแต่แอฟริกาตะวันออกไปจนถึงเฟรนช์โปลินีเซีย และจากญี่ปุ่นจรดชายฝั่งตะวันออกของออสเตรเลีย โดยมีความหลากหลายมากที่สุดบริเวณชายฝั่งด้านทิศเหนือของเกาะนิวกินีในทะเลบิสมาร์ก  ในการเดินทางไปดำน้ำที่ฟิจิเมื่อไม่นานมานี้ เจอรัลด์ อัลเลน  ผู้เชี่ยวชาญเรื่องปลาการ์ตูนคนหนึ่งของโลก  ค้นพบปลาการ์ตูนชนิดที่ยี่สิบเก้า คือ Amphiprion barberi  นั่นช่วยเพิ่มสถิติปลาการ์ตูนที่เขาค้นพบมาตลอดชีวิตรวมแล้วมากถึง 7 ชนิด

ในหมู่นักวิทยาศาสตร์และนักเลงปลาตู้ทั่วโลก ปลาการ์ตูนยังเป็นที่รู้จักในอีกชื่อหนึ่งว่า ปลาดอกไม้ทะเล (anemonefish) เนื่องจากพวกมันไม่อาจอยู่รอดได้หากปราศจากดอกไม้ทะเลซึ่งเป็นเจ้าบ้านผู้ให้แหล่งพักพิง หนวดที่มีเข็มพิษของดอกไม้ทะเลช่วยปกป้องปลาการ์ตูนและไข่ที่กำลังพัฒนาจากนักล่าผู้รุกราน  ทว่าในจำนวนดอกไม้ทะเลราว 1,000 ชนิด      มีเพียงสิบชนิดเท่านั้นที่เป็นแหล่งอาศัยของปลาการ์ตูน  ยังไม่เป็นที่แน่ชัดว่าปลาการ์ตูนหลีกเลี่ยงไม่ให้ถูกเข็มพิษของดอกไม้ทะเลทำร้ายได้อย่างไร  แต่เป็นไปได้ว่าชั้นเมือกซึ่งปลาการ์ตูนอาจสร้างขึ้นหลังจากได้สัมผัสหนวดดอกไม้ทะเลในครั้งแรกๆ อาจช่วยปกป้องพวกมัน  อัลเลนอธิบายว่า  “เมือกพิเศษนี่เองครับที่ยับยั้งดอกไม้ทะเลไม่ให้ขับเซลล์เข็มพิษออกมา ถ้าคุณเคยเฝ้าดูปลาการ์ตูนตัวเล็กๆหน้าใหม่เข้าหาดอกไม้ทะเลแล้วละก็  คุณจะเห็นว่ามันค่อยๆสัมผัสดอกไม้ทะเลเพื่อหยั่งเชิงดูก่อน  ที่ทำเช่นนั้นก็เพื่อกระตุ้นให้เกิดกระบวนการทางเคมีที่ว่านี้” ดังนั้น ปลาการ์ตูนที่มีเกราะป้องกันตัวจึงกลายเป็นส่วนเสริมของดอกไม้ทะเล โดยทำหน้าที่เป็นเครื่องป้องกันอีกชั้นหนึ่งและคอยกันพวกปลากินดอกไม้ทะเลอย่างปลาผีเสื้อไม่ให้เข้ามากล้ำกราย  

                ปลาการ์ตูนใช้ชีวิตทั้งชีวิตวนเวียนอยู่กับดอกไม้ทะเลที่มันอาศัยพักพิง และแทบไม่ออกห่างเกินกว่า 2-3 เมตร พวกมันวางไข่ประมาณเดือนละสองครั้งบนพื้นผิวแข็งๆที่อยู่ใกล้ที่สุดซึ่งมีฐานของดอกไม้ทะเลปกปิดไว้ และจะคอยพิทักษ์ตัวอ่อนที่กำลังพัฒนาเหล่านี้อย่างเด็ดเดี่ยว  หลังฟักออกจากไข่ได้ไม่นาน  ตัวอ่อนโปร่งใสขนาดกระจิ๋วหลิวของปลาการ์ตูนจะล่องลอยอยู่ใกล้ผิวน้ำเป็นเวลาหนึ่งถึงสองสัปดาห์  จากนั้นจึงกลายร่างเป็นปลาการ์ตูนตัวจิ๋วขนาดยาวไม่ถึงหนึ่งเซนติเมตรและว่ายลงไปยังแนวปะการัง  ในระยะนี้  ถ้าปลาวัยเยาว์หาดอกไม้ทะเลไม่พบและไม่สามารถปรับตัวให้ชินกับชีวิตใหม่ภายในหนึ่งถึงสองวันมันจะพบจุดจบในที่สุด

ปลาการ์ตูนชนิดเดียวกันราวสิบกว่าตัว  ซึ่งมีตั้งแต่ปลาวัยกระเตาะไปจนถึงปลาโตเต็มวัยความยาวถึง 15 เซนติเมตร สามารถอยู่ร่วมกันในดอกไม้ทะเลตัวเดียวกันได้ (อัลเลนเคยพบปลามากถึง 30 ตัวในดอกไม้ทะเลชนิด Stichodactyla haddoni) ปลาการ์ตูนจะแหวกว่ายไปรอบๆดอกไม้ทะเลอันเป็นถิ่นพำนักของมันและไล่กินแพลงก์ตอน สาหร่าย รวมทั้งสิ่งมีชีวิตกระจิริดอย่างโคพีพอด และมักจะซ่อนตัวอยู่ตามซอกหลืบของดอกไม้ทะเลเพื่อกินอาหารที่มีขนาดใหญ่กว่า ในถิ่นที่อยู่ตามธรรมชาติซึ่งมีศัตรูอย่างปลากะรังและปลาไหลมอเรย์คอยคุกคาม ปลาการ์ตูนแทบไม่มีโอกาสอยู่รอดเกิน 7-10 ปี แต่ในสถานเพาะเลี้ยงที่ปลอดภัย พวกมันอาจมีชีวิตยืนยาวกว่านั้นมาก

ในหมู่ปลาการ์ตูนที่ครอบครองดอกไม้ทะเลร่วมกันมีการจัดลำดับชั้นอย่างเคร่งครัด โดยจะมีปลาเพียงคู่เดียวเท่านั้นที่มีอำนาจปกครอง  จ่าฝูงเพศเมียถือว่าใหญ่สุดใน “ครอบครัว” ตามมาด้วยคู่ของมันและปลาวัยเยาว์ตัวอื่นๆ  คู่ผัวตัวเมียที่เป็นใหญ่จะรักษาอำนาจของพวกมันโดยการไล่กวดปลาวัยกระเตาะ เพื่อสร้างความกดดันและลดเรี่ยวแรงในการออกหาอาหารของฝ่ายหลัง  “โดยเฉพาะในช่วงฤดูผสมพันธุ์   ปลาคู่จ่าฝูงจะยิ่งไล่กวดกันมากขึ้นครับ”  อัลเลน เล่า ปลาตัวเมียจะคอยเตือนตัวผู้ว่าใครกันแน่ที่เป็นใหญ่ด้วยการงับครีบเข้าให้เป็นครั้งคราว

ปลาที่อาศัยอยู่ในแนวปะการัง (reef fish) หลายชนิดมีความสามารถในการเปลี่ยนจากเพศหนึ่งไปเป็นอีกเพศหนึ่ง ส่วนใหญ่จะเปลี่ยนจากเพศเมียเป็นเพศผู้  อย่างเช่นปลานกขุนทองและปลานกแก้ว แต่ปลาการ์ตูนเป็นปลาหนึ่งในไม่กี่ชนิดเท่าที่ทราบที่เปลี่ยนจากเพศผู้เป็นเพศเมีย  เพราะถ้าปลาเพศเมียที่เป็นจ่าฝูงตายไป  ปลาเพศผู้ที่เป็นใหญ่จะกลายเป็นจ่าฝูงเพศเมียแทน  และปลารุ่นเยาว์ตัวใหญ่ที่สุดก็ขึ้นมารับตำแหน่งปลาเพศผู้ที่เป็นใหญ่ไปโดยปริยาย  ยังไม่มีใครเคยระบุ   ฮอร์โมนที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนเพศ (sexual plasticity) ดังกล่าว  อัลเลนบอกว่า “นี่เป็นกลยุทธ์การปรับตัวที่เยี่ยมยอดเพื่อให้แน่ใจได้ว่าชนิดพันธุ์ของพวกมันจะคงอยู่ตลอดไป”

ในตอนแรกความหวาดกลัวแพร่สะพัดไปทั่ววงการอุตสาหกรรมเลี้ยงปลาตู้ว่า โครงเรื่องของภาพยนตร์เรื่องนี้จะก่อให้เกิดปฏิกิริยาเชิงลบอย่างรุนแรง ทั้งนี้เพราะเจ้านีโมถูกจับมาจากแหล่งที่อยู่ในธรรมชาติและถูกนำไปเลี้ยงไว้ในตู้ปลาที่ร้านหมอฟัน ขณะที่พ่อของเจ้าปลาน้อยต้องใช้เวลาตลอดทั้งเรื่องในการทำทุกวิถีทางเพื่อช่วยลูกออกมา แต่กระแสหนังเรื่องนี้ทำให้ผู้เพาะเลี้ยงและขายส่งปลาสวยงามหันมาเพาะพันธุ์ปลาชนิดนี้เพื่อตอบสนองต่อความต้องการของตลาดมากขึ้น เนื่องจากวิธีการจับปลาจากแหล่งธรรมชาติที่มีต้นทุนถูกกว่าการเพาะเลี้ยง กำลังทำลายแนวปะการังและสิ่งมีชีวิตที่ได้อาศัยพักพิงพวกมัน ภาพยนตร์เรื่อง นีโม จึงมีส่วนช่วยกระตุ้นให้เกิดการเพาะและขยายพันธุ์ปลาที่อาศัยอยู่ในแนวปะการังในสถานเพาะเลี้ยงเพิ่มมากขึ้น                                                                                                                                                  
                แม้อัลเลนจะได้พบเห็นและรับรู้ถึงความเสื่อมโทรมของแนวปะการังตลอดอายุการทำงานนาน 40 ปี แต่เขา     กลับพบว่าในบางพื้นที่นั้น “มีความหวังอย่างไม่น่าเชื่อครับ แนวปะการังหลายแห่งอยู่ในสภาพเกือบจะบริสุทธิ์และ   สมบูรณ์มาก” ในฐานะที่ปรึกษาขององค์กรอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมนานาชาติ  สิ่งที่อัลเลนให้ความสนใจในปัจจุบันคือ “การระบุพื้นที่เหล่านั้นและช่วยรักษาพวกมันไว้ก่อนจะสายเกินไป”

 มกราคม 2553

ท่ามกลางเสียงอึงคะนึงจากเครื่องดนตรีไทยใหญ่  ขบวน เสด็จของบรรดา “เจ้าชาย” เคลื่อนมาลิบๆ เมื่อมาถึงปะรำพิธี แสงตะวันบ่ายก็ฉายให้เห็นอาภรณ์แสนวิจิตร เครื่องทรงอันงดงาม และเสื้อแขนกระบอกสีทองวาววับโทนเดียวกับโจงกระเบน เจ้าชายบางองค์สะบัดพัดโบกไล่อากาศร้อนจากผิวกาย ทว่าตะแปผู้แบกหามเจ้าชายเหล่านั้นเล่า กลับ ร่ายลีลาสะบัดฟ้อนไปตามจังหวะดนตรีเร้าใจราวกับไม่เคยได้ยินมาก่อนในชีวิต และไม่แยแสแดดระอุตอนบ่ายสามเลยแม้แต่น้อย
                ขอต้อนรับสู่งานปอยส่างลอง หรืองานบวชลูกแก้ว การบรรพชาสามเณรหมู่ของชาวไทยใหญ่ ซึ่งจัดเป็นประจำทุกปีเมื่อย่างเข้าสู่หน้าร้อนราวเดือนมีนาคมและเมษายน ในวันนี้เด็กผู้ชายหลายคนก้าวมาถึงช่วงเวลาสำคัญที่สุดช่วงหนึ่งของชีวิต พวกเขาจะเดินเข้าสู่รั้วพัทธสีมา และอุทิศช่วงเวลาปิดเทอมภาคฤดูร้อนให้กับพุทธศาสนา แต่ก่อนจะเปลี่ยนเสื้อตัวเก่งแล้ว   โกนผมห่มผ้าไตร  ตามความเชื่อของคนไทใหญ่ เด็กๆจะต้องเข้าสู่สถานะของ    “ส่า งลอง” หรือเจ้าชายตามอย่างเจ้าชายสิทธัตถะในพุทธประวัติ เสียก่อน แล้วจึงค่อยออกผนวชเพื่อตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ความเชื่อและธรรมเนียมปฏิบัติอันเป็นเอกลักษณ์นี้เองที่ทำให้การบรรพชา สามเณรภาคฤดูร้อนของที่นี่แตกต่างจากที่อื่น
                กระนั้นคนไทยใหญ่กลับมองปอยส่างลองในมิติที่ลึกซึ้งกว่านั้น พวกเขาใช้การบวชสามเณรเป็นกุศโลบายเพื่อให้เด็กชายก้าวเข้าสู่พุทธศาสนา ควบคู่ไปกับโอกาสในการศึกษาวิชาการอ่านการเขียน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสมัยก่อนที่โรงเรียนและการศึกษายังไม่ทั่วถึงเหมือน ศาสนา
                ความผูกพันระหว่างชาวไทย ใหญ่และพุทธศาสนาเริ่มต้นเมื่อหลายร้อยปีก่อน ชาวไทยใหญ่ตั้งรกรากในรัฐฉานทางตะวันออกเฉียงเหนือของพม่าและในเขตแดนไทยก็ มีชุมชนไทยใหญ่กระจุกตัวอยู่ที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน พื้นที่บางส่วนของจังหวัดเชียงใหม่ เชียงรายและตาก พวกเขานับถือพุทธศาสนาแบบเถรวาทในรูปแบบที่ผสมผสานกับการนับถือผีและพราหมณ์ ตามความเชื่อดั้งเดิม
                แม้จะ นับถือศาสนาพุทธเช่นเดียวกับคนไทยน้อย (อย่างผม) ทว่าคนไทยใหญ่ก็มีศรัทธาอันแรงกล้าในพุทธศาสนา ถึงขนาดมีคนกระทบกระเทียบว่าถ้าคนไทยใหญ่มีเงินอยู่ 4 บาท พวกเขาจะทำบุญถึง 8 บาท นั่นเพราะพุทธศาสนาของคนไทยใหญ่เป็นเครื่องมือในการจัดระดับชนชั้นในสังคม ผมจะยกตัวอย่างง่ายๆว่า สมมติผมจัดงานบวชส่างลองให้กับลูกชาย ผมจะมีตำแหน่งในสังคมเป็น พ่อส่าง และถ้าผมจัดบวชภิกษุ ชาวบ้านจะเรียกผมว่า พ่อจาง แล้วถ้าบังเอิญว่าผมร่ำรวยขึ้นมา (สักวัน) จนอุปถัมภ์สร้างวัดวาอารามได้ ผมจะได้อัพเกรดเป็น พ่อจอง ซึ่ง ตำแหน่งเหล่านี้มีความสำคัญมากในระบบสังคมของคนไทยใหญ่ เพราะเป็นการจัดลำดับชนชั้นทางสังคมและเป็นการสร้างระบบจารีตที่มีนัยสำคัญ เลยทีเดียว
                ทว่าในทางกลับกัน เมื่อผมมีตำแหน่งแห่งที่ในสังคมหรือเป็นที่นับหน้าถือตาแล้ว แต่หากกระทำผิดศีลธรรมหรือขนบธรรมเนียมในสังคม ระบบจารีตที่ว่านี้ก็จะย้อนกลับมาลงโทษผมด้วยการประณามแทน

ย่างเข้าหน้าร้อนปีนั้น ย้อน หลังกลับไปเมื่อกว่า 70 ปีก่อน สงครามโลกครั้งที่สองยังระอุอยู่ แม่ฮ่องสอนในช่วงนั้นความเจริญยังเข้าไปไม่ถึงนัก เส้นทางสู่เชียงใหม่เป็นทางเท้าที่ต้องใช้เวลาเดินถึงสิบวัน ขณะนั้นเด็กชายสามารถ หิมะนันท์ อายุได้ 10 ขวบเต็ม และร่วมอยู่ในพิธีปอยส่างลองที่วัดหัวเวียง เขาแต่งองค์เครื่องด้วยชุดเจ้าชายไทยใหญ่และตื่นเต้นเป็นที่สุดเมื่อกำลังจะ ถ่ายภาพหมู่                                                                                       

                  มา วันนี้  จากเด็กชายวัยสิบขวบมาเป็นคุณปู่สามารถในวัย 82 ทว่าตะกอนความทรงจำของเขายังแจ่มชัดถึงบรรยากาศอันครื้นเครงของงานปอยส่า งลองเมื่อวันวาน "มันก็อยากกลับไปอายุเท่านั้นอีก เพราะว่ามันสนุก” ปู่สามารถพูดถึงบรรยากาศวันนั้นผ่านภาพถ่ายสีซีดที่อยู่ในมือ
                ปู่สามารถเป็นอดีตส่างลองรุ่นเก่าที่สุดใน เมืองแม่ฮ่องสอนที่ผมได้พบด้วย ปู่เป็นคนที่ลึกซึ้งในประเพณีความเป็นไทยใหญ่ชนิดหาตัวจับยากคนหนึ่ง และเป็นคลังข้อมูลรุ่นเดอะของสภาวัฒนธรรมจังหวัดแม่ฮ่องสอนเลยทีเดียว "คนไทยใหญ่อย่างเราเค้าถือว่าบวชเณรนี่สำคัญกว่าบวชพระ เพราะเด็กมันยังไม่รู้เรื่อง มันบริสุทธิ์ คนบวชพระ เมาเหล้าเมายามาก็มี" ปู่สามารถบอก นี่คือกุศโลบายสำคัญของการบวชสามเณร นั่นเพราะเด็กๆใสบริสุทธิ์ดุจผ้าขาว การอบรมบ่มนิสัยผ่านธรรมะย่อมกระทำได้ดีกว่าผู้ใหญ่เสมือนเป็นไม้อ่อนดัด ง่าย
                ทว่าในโลกปัจจุบันที่โลกการ เรียนรู้ของเด็กๆไม่ได้จำกัดแค่ในตำราหรือรั้ววัดเช่นในอดีต ความเคร่งครัดในศาสนาอาจแตกต่างกันไปบ้าง วันหนึ่งผมอยู่ที่วัดม่วยต่อ กำลังนอนอ่านหนังสือเช่นเดียวกับเด็กน้อยอีกสิบกว่าชีวิต ที่มาเข้า “ค่าย” อบรมบ่มนิสัยและฝึกท่องคำขอบรรพชาก่อนบวช เด็กๆเหล่านั้นส่งเสียงเจี๊ยวจ๊าวอย่างลิง และนอนกลิ้งทับกันไปมาอย่างสนุกสนาน เด็กน้อยคนหนึ่งก็เดินมาเอ็ดผม "พี่รู้ไหม ที่วัดเค้าไม่ให้นอนอย่างนี้นะครับ มันบาป" ผมสะดุ้งโหยง พลางชี้ไปเด็กๆคนอื่น “แล้วพวกนั้นล่ะ”               
               "นั่น ก็บาปกันหมด"                                                                                                                                   

                เด็กคนนี้ น่าสนใจทีเดียว
                เด็กชายตัวผอมบางคนนั้น ชื่ออาทิ เขาไม่มีนามสกุล เป็นเด็กไทยใหญ่รุ่นพ่อแม่อพยพ เขากำพร้าพ่อ อาศัยอยู่กับป้าและยายที่แถวชานเมือง ปีนี้เขาได้บวชส่างลองสมใจอยาก หลังรอมานานหลายปี ใจหนึ่งนอกจากจะได้เข้าร่วมพิธี         อันสนุกสนาน และศักดิ์สิทธิ์นี้แล้ว อีกใจหนึ่งเขายังปลาบปลื้มที่จะได้พบแม่บังเกิดเกล้าที่ไปทำงานที่จังหวัด สมุทรปราการเสียที ความเคร่งครัดในธรรมะของอาทิส่วนหนึ่งได้มาจากการปลูกฝังของผู้เป็นยาย ที่เพิ่งอพยพข้ามฝั่งมาจากรัฐฉาน ผู้เป็นคนปลูกฝัง เรื่องธรรมะ รวมทั้งสอนมารยาทในวัดและความผิดชอบชั่วดีให้หลานชายหัวแก้วหัวแหวน 
                มีผู้ตั้ง ข้อสังเกตว่าคนไทยใหญ่รุ่นอพยพค่อนข้างเคร่งในวิถีชีวิต ประเพณีดั้งเดิมและศาสนามากกว่าคนไทยใหญ่ ในเมือง สังเกตได้จากจำนวนส่างลองที่เข้ารับการบวชในงานประจำปีล่าสุดของจังหวัด แม่ฮ่องสอนทั้งหมด 33 องค์ ในจำนวนนี้มากกว่า 20 องค์เป็นลูกหลานคนไทยใหญ่อพยพ   
                แม้ในระยะหลัง ความเคร่งครัดในสายเลือดของคนรุ่นใหม่และคนรุ่นเก่าจะแตกต่างกัน แต่งานบุญอย่างปอยส่างลองไม่เพียงช่วยลดช่องว่างระหว่างคนไทยใหญ่ดั้งเดิมใน พื้นที่กับคนไทยใหญ่ต่างด้าวได้เป็นอย่างดี นั่นเพราะทุกคนมีสิทธิและมีส่วนร่วมในขบวนแห่ และทุกคนก็เท่าเทียมกันโดยไม่มีแบ่งสี 
                แม้จะ เป็นประเพณีที่ชาวไทยใหญ่ร่วมแรงร่วมใจกัน กระนั้น ความอลังการของขบวนแห่ก็ดึงดูดนักท่องเที่ยวมามากเสียจนปอยส่างลองเกือบจะ กลายเป็นสินค้าการท่องเที่ยวไปแล้ว โดยเฉพาะในเมืองแม่ฮ่องสอน หลายปีที่ผ่านมา  มีคนหัว ใส (บางคน) พยายามเปลี่ยนปอยส่างลอง ให้กลายเป็นสินค้าท่องเที่ยวและช่องทางแสวงหาผลประโยชน์             
                ตั้งแต่ไหนแต่ไรมา งานปอยส่างลองไม่เคยต้องติดป้ายโอ้อวด ไม่ต้องพึ่งพาประธานเปิดงาน หรือรายชื่อสปอนเซอร์ผู้สนับสนุนยาวเหยียด ปอยส่างลองเป็นงานร่วมแรงร่วมใจกันของชาวบ้าน ไม่ใช่งานจัดตั้ง ซ้ำร้ายกว่านั้น ความหวังดีแบบขาดการไตร่ตรองได้นำมาซึ่งความเปลี่ยนแปลงในประเพณีดั้งเดิม ที่ทำให้คนเก่าแก่บางคนถึงกับหัวเสีย ตั้งแต่การนำเอาเครื่องดนตรีล้านนาเข้ามาในขบวนแห่ เชิญหมอทำขวัญนาคจากภาคกลางมาทำพิธี ไปจนถึงการเปิดคาราโอเกะ เป็นต้น               
                ไม่ เชื่อลองถามป้าเทพินท์แห่งชุมชนป๊อกกาดเก่า (ประธานจัดงานปี 2553) ดูก็ได้ "ที่นี่เราเคร่งมากค่ะ ส่างลองปีนี้เราจะพยายามอนุรักษ์วัฒนธรรมของเราไว้ให้ได้มากที่สุด ถ้าคุณอยากมาร่วมงานกับเรา ก็ต้องทำตามอย่างเรา"

ริ้วขบวนอันงดงามในวันแห่โคหลู่ หรือ วันแห่เครื่องไทยธรรม ส่วนหนึ่งคือผลลัพธ์ จากการเตรียมงานอย่าง ไม่รู้จักเหน็ดเหนื่อยตลอดหลาย เดือนก่อนหน้าของเจ้าภาพ  ส่า งลองซึ่งบัดนี้แต่งองค์อย่างหรูหรา ประทับบนบ่าตะแป  ผู้ กรำน้ำเมาจนดวงตาแดงก่ำและร่ายรำไม่รู้จักเหน็ดเหนื่อย เสียงดนตรีเร้าเร่งท้ายขบวนชวนให้ใครต่อใครออกมาฟ้อนรำไปกับจังหวะลูกขัดของ มือกลองก้นยาว
                ส่วนหน้าขบวนส่า งลองนั้นเล่า แม่อุ๊ยพ่ออุ๊ยหลายคนพูดคุยเรื่องลุกหลานกันสนุกปาก ส่วนสาวๆหลายคนก็ใส่ซิ่นนุ่งชุดไทยใหญ่แบบเข้ารูปให้ชวนมอง พวกเขาช่วยกันหามหาบเครื่องอัฐบริขาร และข้าวของเครื่องใช้ของเจ้าชาย ส่วนผู้ชายกำยำเสียหน่อยก็เป็นคนแบกหามต้นตะเปส่า และเครื่องหาบหามที่มีน้ำหนักมาก เอ้าๆๆ ขบวนเริ่มเคลื่อนแล้ว "โม่ง ตึงๆ โม่ง" กลองมองเซิง ฆ้องและฉาบ เริ่มบรรเลง ขบวนเคลื่อนไปช้าๆ ตามจังหวะ ระหว่างทางชาวบ้านในละแวกใกล้เคียงออกมาโปรยข้าวตอกดอกไม้ใส่ขบวนเพื่อเฉลิม ฉลองวาระอันเป็นมงคล
                บรรยากาศ วันนี้อบอวลไปด้วยความสุข ไม่มีการแยกชนชั้น ไม่แบ่งสี ไม่แบ่งเชื้อชาติ พวกเขายึดโยงกันไว้ด้วยหัวใจ ศรัทธา และพุทธศาสนา ส่วนส่างลองน่ะหรือ หลังงานในวันนี้จบลง รุ่งขึ้นพวกเขาจะสละพัสตราภรณ์ของเจ้าชายไทยใหญ่ซึ่งเปรียบ ได้กับโลกียทรัพย์ เหลือแต่เพียงผ้าสีฝาดที่ห่มคลุมร่างน้อยๆ และแสวงหาหนทางแห่งมรรคผลนิพพานเฉกเช่นเจ้าชายสิทธัตถะในครั้งพุทธกาล
มิถุนายน 2553

แหล่งโบราณคดีมิดเดิล อาวาช (Middle Awash) ในเอธิโอเปีย คือบริเวณที่มีผู้คนอาศัยต่อเนื่องยาวนานที่สุดในโลก สมาชิกสาแหรกตระกูลของมนุษย์มีชีวิตอยู่ ล้มตาย และถูกกลบฝังที่นั่นตลอดระยะเวลาเกือบหกล้านปี ตอนนี้กระดูกของพวกเขากำลังผุดโผล่ขึ้นจากผืนดิน        พร้อม บันทึกทางวิวัฒนาการต่างยุคสมัยที่ช่วยให้เราเห็นภาพไพรเมตสมองเล็กๆ พัฒนามาเป็นผู้พิชิตโลกใบนี้ได้อย่างไร จะมีที่ใดดีกว่านี้ในการศึกษาเส้นทางสู่การเป็นมนุษย์ของเรา
           
              ใน ทะเลทรายอะฟาร์ของเอธิโอเปีย  ความตายอาจมาในหลายรูป แบบ ไม่ว่าจะเป็นโรคภัยไข้เจ็บ ถูกสัตว์ป่าทำร้าย งูกัด ตกหน้าผา หรือถูกยิงในการต่อสู้ระหว่างชนเผ่าในอะฟาร์กับชาวอิสซาที่อยู่คนละฝั่งแม่ น้ำอาวาชไปทางตะวันออก แต่จะว่าไปแล้วชีวิตก็ช่าง เปราะบางทั่วทั้งแอฟริกา  ความ พิเศษของสถานที่แห่งนี้คือการที่ซากศพอาจคงทนได้อย่างไม่น่าเชื่อ แอ่งอะฟาร์ตั้งอยู่บนขอบรอยแยกของเปลือกโลกที่ขยายตัวออก เมื่อเวลาผ่านไป ภูเขาไฟ แผ่นดินไหว และการสะสมตัวอย่างช้าๆของตะกอนได้ร่วมกันกลบกลืนกระดูกต่างๆ จากนั้น อีกเนิ่นนานต่อมา จึงค่อยๆคายกระดูกเหล่านั้นคืนกลับสู่พื้นผิวโลกในรูปของฟอสซิล ทิม ไวต์ นักมานุษยบรรพกาลวิทยาจากมหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนียแห่งเบิร์กลีย์บอกว่า “ผู้คนล้มตายที่นี่มาหลายล้านปีแล้วครับ บางทีเราก็โชคดีและได้พบเจอสิ่งที่เหลืออยู่”

              โครงการวิจัยมิดเดิลอาวาชซึ่งไวต์เป็นผู้อำนวยการร่วมกับเบอร์เฮน อัสฟาว และกีเดย์ โวลเดเกเบรียล สองเพื่อนร่วมงานชาวเอธิโอเปีย ประกาศข่าวความสำเร็จครั้งใหญ่เมื่อเดือนตุลาคมปีที่แล้วว่า พวกเขาพบโครงกระดูกสมาชิกสาแหรกตระกูลมนุษย์อายุ 4.4 ล้านปีเมื่อ 15 ปีก่อน (หรือปี 1994) ในบริเวณที่เรียกว่า อะรามิส (Aramis) ซึ่งอยู่ห่างจากทะเลสาบยาร์ดีในปัจจุบันไปทางเหนือ 30 กิโลเมตร โครงกระดูกของ อาร์ดิพิเทคัส รามิดัส (Ardipithecus ramidus)   เพศเมียโตเต็มวัยที่เรียกสั้นๆว่า   “อาร์ดี”  ไม่เพียงเก่าแก่กว่าโครงกระดูก   “ลูซี”   หรือ ออสตราโลพิเทคัส อฟาเรนซิส  อายุ 3.2 ล้านปี ผู้โด่งดังถึงกว่าหนึ่งล้านปี  แต่ยังให้ข้อมูลมากกว่าเกี่ยวกับความลับแห่งวิวัฒนาการที่ มีผู้พยายามแสวงหาคำตอบมากที่สุดข้อหนึ่ง นั่นคือธรรมชาติของบรรพบุรุษร่วมระหว่างมนุษย์กับชิมแปนซี

              แม้จะฟังดูน่าตื่นเต้น แต่ อาร์ดิพิเทคัส รามิดัส ก็เป็นเพียง “ชั่วขณะหนึ่ง” บนถนนสายวิวัฒนาการอันยาวนานของเราจากเอปปริศนาชนิดหนึ่งมาสู่เผ่าพันธุ์ที่ กุมชะตากรรมของโลกไว้ในมือ  นักวิทยาศาสตร์พบ คุณลักษณะที่มีลักษณะผสมผสานกันอย่างน่าประหลาด ขณะที่บางอย่างดูดึกดำบรรพ์มาก อีกหลายอย่างกลับมีลักษณะก้าวหน้าและเป็น  คุณลักษณะเฉพาะของโฮมินิด  อาร์ ดีไม่ใช่เป็นเพียงสัตว์สองเท้าหรือสัตว์สี่เท้า แต่เป็นทั้งสองอย่าง

              ผม ถามไวต์ว่ารูปลักษณ์ที่อยู่ในช่วงเปลี่ยนผ่านของอาร์ดี อาจทำให้เราเรียก อา ร์ดิพิเทคัส รามิดัส ว่าเป็น “ตัวเชื่อมที่ขาดหายไป” (missing link) ได้หรือไม่ เขาไม่เห็นด้วยกับคำถามนี้

              “วลี นี้ไม่ถูกต้องในหลายแง่มุมครับ บอกยากนะครับว่าจุดเริ่มต้นอยู่ตรงไหน ที่แย่ที่สุดก็คือความเชื่อที่ว่า เมื่อถึงจุดหนึ่งเราจะมีอะไรบางอย่างที่อยู่กึ่งกลางระหว่างชิมแปนซีกับ มนุษย์ ตัวเชื่อมที่ขาดหายไปคือความเชื่อผิดๆ ที่ครอบงำแนวคิดว่าด้วยวิวัฒนาการมาตั้งแต่ต้น และการพบอาร์ดีก็น่าจะฝังความคิดพวกนี้ไปให้หมดได้แล้ว” เขาบอก

              หาก ทีมมิดเดิลอาวาชตีความถูกต้อง อาร์ดิพิเทคัส รามิดัส ก็ไม่น่าจะมี คุณลักษณะอะไรเหมือนชิมแปนซีหรือกอริลลาในปัจจุบันเลย แน่นอนว่าเอปและมนุษย์มาจากบรรพบุรุษเดียวกัน แต่สาแหรกตระกูลของทั้งสองมีวิวัฒนาการแยกจากกันไปคนละทิศละทางนับตั้งแต่ บัดนั้น

              “สิ่ง ที่เราได้จากการค้นพบอาร์ดีก็คือ การมองวิวัฒนาการของมนุษย์เป็นสายพานการผลิตสามขั้น” ไวต์ อธิบาย อาร์ดิ พิเทคัส อาจเป็นตัวแทนที่ดีที่สุดของขั้นแรก นี่คือสัตว์สองเท้าดึกดำบรรพ์ที่เท้าส่วนหนึ่งอยู่ในอดีต และอีกส่วนหนึ่งอยู่ในอนาคต ฟันเขี้ยวของ อาร์ดิพิเทคัส เพศผู้ลดขนาดลงและมีลักษณะ “เหมือนของเพศหญิง” ส่วนถิ่นอาศัยนั้นยังจำกัดอยู่ในป่า จากนั้น ตลอดกว่าสองล้านปีต่อมาเป็นยุคของ ออสตราโลพิเทคัส (Australopithecus) ซึ่งยังคงมีสมองเล็ก แต่เดิน  สองเท้าเต็มรูปแบบ ถิ่นที่อยู่ไม่จำกัดเฉพาะในป่า แต่ขยายขอบเขตออกไปถึง 2,500 กิโลเมตรทางตะวันตกของเกรตริฟต์แวลลีย์ในเคนยา ถือเป็นโฮมินิดที่ประสบความสำเร็จใหญ่หลวง ทั้งในแง่ของเวลาและพื้นที่

              เป็นไปได้หรือไม่ว่า ออสตราโลพิเทคัส วิวัฒน์จาก อาร์ดิพิเทคัส  คำถามนี้ยากจะตอบได้  จนกว่าเราจะพบหลักฐานมากกว่านี้   ไม่ว่าจะเป็นที่มิดเดิลอาวาชหรือที่อื่นใด  เราก็ยังไม่อาจชี้ชัดลงไปได้ว่า อาร์ดีคือ “แม่” ของลูซี  หรือเป็นเพียงป้า “สาวแก่” ที่สูญสิ้นเผ่าพันธุ์ไปโดยไม่มีลูกหลานสืบทอดวงศ์วาน
         
              แต่ ไวต์บอกว่ามีคำถามที่ดีกว่านั้น นั่นคือ เป็นไปได้หรือไม่ที่ ออสตราโลพิเทคัส จะวิวัฒน์ตัวเองจากส่วนต่างๆของ อาร์ดิพิเทคัส นักวิทยาศาสตร์บางคนเห็นว่าเป็นไปไม่ได้ แต่ไวต์เห็นต่าง ทุกวันนี้ เรารู้จากการศึกษาด้านพันธุศาสตร์ว่า การเปลี่ยนแปลงเล็กๆน้อยในยีนอาจส่งผล กระทบทางกายวิภาคได้ในระยะเวลาสั้นๆ ไวต์ให้เหตุผลว่า ถ้าการเดินสองเท้าอย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้นได้รับการพิสูจน์แล้วว่าเป็นข้อ ได้เปรียบสำคัญ กระบวนการคัดเลือกโดยธรรมชาติคงใช้เวลาไม่กี่พันปีในการวิวัฒน์นิ้วหัวแม่ เท้าให้เรียงตัวในแนวเดียวกับนิ้วอื่นๆ หรือไม่ก็ปรับเปลี่ยนการออกแบบโครงกระดูกเสียใหม่ให้รู้แล้วรู้รอด

              กฎเกณฑ์ เดียวกันนี้ยังประยุกต์ใช้ได้กับการเปลี่ยนผ่านจาก ออสตราโลพิเทคัส สู่สายพานการผลิตขั้นที่สามของเรา เริ่มต้นจากการกินอาหารแคลอรีสูง บำรุงสมองให้เติบโตขึ้น ว่าแล้วเราก็มีมนุษย์สกุลโฮโมตามมาอย่าง โฮโม อิเร็กตัส และโฮโม เซเปียนส์ จนมาถึงพวกเราในที่สุด
กรกฎาคม 2553

๗๖ จังหวัดจัดเป็นกลอน

ลพบุรี บุรีรัมย์ กำแพงเพชร                      ศรีสะเกษ ร้อยเอ็ด มุกดาหาร
สมุทรสงคราม ลำปาง สมุทรปราการ           สระแก้ว น่าน ชัยภูมิ สมุทรสาคร

เพชรบุรี ระนอง นครปฐม                         นครพนม ระยอง แม่ฮ่องสอน
ฉะเชิงเทรา อุบล ยโสธร                           ขอนแก่น อุดร อยุธยา

นครนายก เพชรบูรณ์ พะเยา ตราด             นราธิวาส กระบี่ สงขลา 
มหาสารคาม ลำพูน สตูล ยะลา                  เลย พังงา หนองคาย เชียงราย จันท์

นครราชสีมา ปราจีน พิจิตร                       อุตรดิตถ์ ประจวบคิรีขันธ์
สระบุรี กาฬสินธุ์ สุรินทร์ สุพรรณ               นครสวรรค์ อ่างทอง ราชบุรี

อำนาจเจริญ พิษณุโลก ชัยนาท                  สุราษฎร์ธานี ตรัง นครศรี
ภูเก็ต หนองบัวลำภู สิงห์บุรี                      ปัตตานี พัทลุง สุโขทัย

กรุงเทพธนบุรี สกลนคร                           ปทุม นนท์ ชุมพร แพร่ เชียงใหม่
กาญจนบุรี ชลบุรี ตาก อุทัย                      เจ็ดสิบหกได้ครบจังหวัดจัดเป็นกลอน

(จาก ต่วยตูน 2550)

สี่เหลี่ยม A และ B เป็นสีเทาเฉดเดียวกัน แต่ตาเราถูกลวง ว่า สี่เหลี่ยม A เข้มกว่า B 

เหตุที่เราเห็นเฉดสีสี่เหลี่ยมทั้งสองต่างกัน เพราะสมองของเราไม่ได้รับรู้ความสว่าง และสีที่แท้จริงหากแต่เราประเมินความสว่าง และสี จากการเปรียบเทียบกับสิ่งที่อยู่รอบๆ

ไม่น่าเชื่อใช่ไหม แต่มันเป็นเรื่องจริง
เหมือนหลายๆอย่างในสังคม บางครั้งเราก็ไม่ได้พิจารณาบุคคล เรื่องราว หรืออื่นๆ อย่างลึกซึ้ง จริงจัง
แต่ดูเพียงผิวเผิน แล้วเราก็ถูกลวงโดยไม่รู้ตัว หลงเชื่อ หลงผิด หลงทิศทาง หลงทำสิ่งที่ผิดพลาด

ก้าวผ่านภาพลวงตาในสังคมกันได้แล้วเพื่อนๆ

จ้องมองจุดตรงกลาง แล้วเคลื่อนศีรษะเข้าออก
(ตัวเราเคลื่อน แต่ตาเห็นว่าจุดบริเวณรอบวงกลมเคลื่อน)

ของมีอยู่ แต่หายไปเฉยๆ
(จ้องมองจุดตรงกลางสักพัก)

มีโอกาสได้เรียนรู้ เรื่องสิ่งแวดล้อมเพื่อการเยียวยา ซึ่งเป็นประเด็นใหม่ที่สรพ. ส่งเสริมให้รพ.ได้มีการปรับปรุงสิ่งแวดล้อมให้เยียวยาผู้คนที่เกี่ยวข้องใน โรงพยาบาล

สิ่งแวดล้อมที่ปรับปรุงนั้น มาจากแนวคิดที่จะรับรู้ความรู้สึก ความทุกข์ ของคนไข้ การสัมผัสแสง เสียง กลิ่น รสชาติ นำมาปรับปรุงสิ่งแวดล้อมให้เกิดความอบอุ่น ซึ่งแต่ละรพ.ได้มีการจัดสิ่งแวดล้อมที่หลากหลาย บางรพ. ส่งผลงานการจัดสวนสวยมาเลยค่ะ ปรับปรุงโครงสร้างสวยงาม แต่ดูแล้วยังไม่ตรง concept ของการเยียวยา  ขอนำทฤษฎีมาฝากและมีตัวอย่างจากโรงพยาบาลมาฝากด้วยค่ะ
สรพ.ได้ มีการส่งเสริมให้รพ.พัฒนาสิ่งแวดล้อม โดยเริ่มจากสิ่งแวดล้อมที่มีความปลอดภัยตามมาตรฐาน เช่นเรื่องของการกำจัดขยะ น้ำเสีย ระบบสำรองฉุกเฉินต่างๆ จนถึงสิ่งแวดล้อมเพื่อการเรียนรู้ สิ่งแวดล้อมเพื่อการสร้างเสริมสุขภาพ จนถึงการต่อยอดด้วย สิ่งแวดล้อมเพื่อการเยียวยา
Healing Environment หมายถึงการจัดสิ่งแวดล้อมในสถานพยาบาลที่ทำให้ผู้ใช้สอยรู้สึกดี สบาย ผ่อนคลาย ซึ่งความรู้สึก สัมผัส ถึงความต้องการ ความทุกข์ของผู้ป่วย เป็นปัจจัยสำคัญที่นำไปสู่การบำบัดและเยียวยาที่ได้ผล

จากผลการศึกษา แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่า องค์ประกอบต่างๆ ในสภาพแวดล้อม เช่น แสง สี เสียง กลิ่น ทัศนียภาพ งานศิลปะ เสียง วัสดุและพื้นผิวต่างๆ มีอิทธิพลอย่างมากต่อการบำบัดเยียวยาผู้ป่วย
สภาพแวดล้อมที่ดี มีผลต่อผู้ป่วย ญาติผู้ป่วย และเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องเป็นอย่างมาก ซึ่งเป็นการเพิ่มประสิทธิผลของการรักษาและเร่งการฟื้นตัวของผู้ป่วย รวมถึงการยกระดับคุณภาพชีวิตในการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่ด้วย ดังนั้น การจัดสภาพแวดล้อมด้วยการเลือกใช้ สี แสง พื้นผิววัสดุ และเสียง เพื่อสร้างบรรยากาศของสภาพแวดล้อมเพื่อการเยียวยานี้จึงต้องระมัดระวังเป็น อย่างยิ่ง

การจัดสภาพแวดล้อมที่ เยียวยานี้ เราใช้ประสาทสัมผัส (ผัสสะ) ทั้ง 5 ของเราในการตีความ ซึ่งได้แก่ การมองเห็น-รูป Sight, การรู้รส Taste, การได้กลิ่น Smell, การได้ยิน-เสียง Hearing และการสัมผัส Touch ซึ่งส่งผลกระทบต่อร่างกาย อารมณ์ จิตใจ และโดยเฉพาะอย่างยิ่งต่อเงื่อนไขทางกายภาพของผู้ใช้สอยพื้นที่ ดังนั้น การสร้างความเข้าใจในเรื่องของผัสสะทั้งหลายนี้ จึงเป็นกุญแจดอกสำคัญในการสร้างสรรค์สภาพแวดล้อมเพื่อการเยียวยาที่ได้ผล ซึ่งจะแยกอธิบายได้ดังนี้
การมองเห็น Sight  องค์ประกอบที่ให้เรามองเห็นนั้น ได้แก่ 
•       แสง Light แสงที่พอเหมาะ แสงธรรมชาติ แสงประดิษฐ์ หรือแสงแดด
•       สี Colour สีสรรที่ใช้ประกอบอาคาร
•       รูปทรง Form ลักษณะรูปทรงของวัตถุที่มองเห็น
•       ทัศนียภาพ Views ภาพที่ปรากฏต่อสายตา
•       งานศิลปะ The arts ซึ่งแบ่งออกเป็น
         ทัศนศิลป์ Visual arts ภาพวาด จิตรกรรม ปฏิมากรรม
         ศิลปการแสดง Performing arts ละคร การเล่นดนตรี
การรู้รส Taste
          รสชาติของอาหารในสถานพยาบาล
การได้ กลิ่น Smell
          กลิ่นที่เกิดขึ้น เช่นกลิ่นยา กลิ่นน้ำยาเคมี หรือ กลิ่นดอกไม้ ฯลฯ
การได้ยิน-เสียง Hearing
          เสียงจากแหล่งต่างๆมากมายในสถานพยาบาล ทั้งที่เกิดจากมนุษย์ เครื่องมือ เครื่องจักร เสียงที่เกิดจากธรรมชาติ และเสียงเพลง
การสัมผัส Touch
          พื้นผิว/ความหยาบ ละเอียด ลื่น ความสะอาด

          นอกจากองค์ประกอบในเรื่องของการจัดการผัสสะทั้ง 5 แล้ว ยังมีปัจจัยสำคัญอย่างยิ่งยวดอีกประการหนึ่งคือ เรื่องของใจ Mind การบริหารอารมณ์ในการรับมือกับผู้ป่วยและญาติผู้ป่วยของเจ้าหน้าที่ การรับรู้ทางใจระหว่างผู้ป่วย ญาติผู้ป่วยและเจ้าหน้าที่ทั้งหลายที่เกี่ยวข้อง รวมถึงการแสดงออกทางอารมณ์ด้วยการกระทำ คำพูด ที่เป็นผลความรู้สึกนึกคิดของทุกๆฝ่าย ก็ดูเหมือนจะมีความสำคัญต่อการเยียวยาไม่น้อยไปกว่าผัสสะทั้ง 5 เลย

เพื่อเป็นการส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาเรื่อง นี้มากยิ่งขึ้น สรพ.จึงรณรงค์ให้รพ. ส่งผลงานที่เยียวยาผู้คน ในรพ.เพื่อเข้ารับรางวัลในการประชุมวิชาการประจำปี HA National Forum ที่อิมแพค เมืองทองธานี  จึงเห็นความตั้งใจของรพ.ที่จะพัฒนาเรื่องนี้ คณะกรรมการฯของสรพ.ได้คัดเลือกผลงานที่สามารถเป็นตัวอย่างได้ จำนวน 5 รพ. เพื่อเรียนรู้ ซึ่งมีทั้งรพ.เอกชนและรพ.ชุมชน คณะกรรมการของเรามีแนวทางการพิจารณา คัดเลือกและดูแนวคิดของรพ.ที่พัฒนาเรื่องนั้น วันนี้ขอนำเสนอแนวคิดของรพ.แห่งหนึ่ง ซึ่งเป็นรพ.เอกชน ในกทม. ที่ผ่านรอบแรกของการคัดเลือกมา แลกเปลี่ยนเรียนรู้สำหรับรพ.ที่สนใจที่จะพัฒนาเรื่องนี้ เพราะหากพัฒนาเรื่องสิ่งแวดล้อมเพื่อการเยียวยาอย่างเข้าใจแล้ว ทำให้เรื่องกระบวนการดูแลรักษา การเข้าใจ เข้าถึงความรู้สึก ความทุกข์ ของผู้ป่วยได้รับการพัฒนามากขึ้นไปด้วยค่ะ

มีตัวอย่างจากรพ.แห่ง หนึ่งค่ะ รพ.นี้ ท่านผอ.รพ.มีแนวคิดที่จะทำให้รพ.เป็นเหมือนบ้านที่อบอุ่น สมาชิกทุกคนในรพ. มีส่วนร่วมในการออกแบบพื้นที่ โครงสร้างร่วมกับสถาปนิก ที่มีความคุ้นชินกับองค์กรนั้นๆ เก็บรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ จนเกิดเป็นรพ. ที่อบอุ่น เหมือนบ้าน จนทำให้ความรู้สึกรักในบ้านของตนเอง แผ่ขยายไปยังผู้รับบริการไปด้วย

คณะ ผู้บริหาร และบุคลากรทุกคนของโรงพยาบาล ร่วมกันสร้างบ้านหลังใหญ่หลังนี้ ให้เสร็จสมบูรณ์ขึ้น ด้วยความรัก และความเอาใจใส่ เราตั้งใจ และมุ่งมั่นที่จะให้ทุกคนที่เข้ามาใช้บริการที่บ้านของเรา ได้รับการต้อนรับ และการบริการอย่างเต็มที่ และมีประสิทธิภาพ ตั้งแต่ก้าวแรกที่เข้ามาในโรงพยาบาล คุณจะสัมผัสได้ถึงความรู้สึกที่อบอุ่น การต้อนรับที่น่าประทับใจ ซึ่งทุกคนตระหนักถึงหลักการบริการของโรงพยาบาล  ที่ว่า เราจะดูแลทุกคนที่เข้ามาหาเรา ประดุจว่า เสมือนดั่งเป็นครอบครัวของเราเอง เรามั่นใจว่า ทุกท่านจะได้รับการบริการที่ดี ตรงกับความต้องการ อย่างรวดเร็ว ถูกต้อง มีประสิทธิภาพ และยังได้รับความรัก ความประทับใจ เอาใจใส่จากพวกเรา กลับไปอีกด้วย
บริเวณที่ก่อสร้างรพ.แห่งนี้ เป็นบ้านของคุณพ่อท่านเจ้าของรพ. มีต้นไม้ใหญ่ร่มรื่น มากมาย แม้จะอยู่ในเมืองหลวง ต้นไม้ใหญ่ถูกอนุรักษ์ไว้ไม่ให้ตัด แม้จำเป็นต้องสร้างตึก หรือสระน้ำ เพิ่มเติมก็ตาม ทำให้บรรยากาศของที่นี่ ร่มรื่น สดชื่น เป็นอย่างยิ่ง

วินาทีแรกที่เดินเข้าไปที่รพ.แห่งนี้ บริเวณตึกผู้ป่วยนอก ออกแบบด้วย concept ของ cowboy เสาอาคารออกแบบเหมือนถังนมวัว เฟอร์นิเจอร์ตกแต่งอย่างมีสไตล์ (อันนี้ สไตล์พอลล่านะคะ) เรามีสถาปนิกไปเยี่ยมด้วยค่ะ ท่านก็คิดเหมือนกัน เราเข้าชมห้องตรวจสูตินรีเวช ที่ออกแบบให้มีต้องตรวจภายในอยู่ภายในห้องนั้น ทำให้ผุ้รับบริการไม่รู้สุกเขินอาย เมื่อต้องตรวจภายใน มีห้องเปลี่ยนเสื้อผ้า ห้องน้ำเฉพาะไม่ต้องเดินออกมาภายนอกห้อง บริเวณที่ซักประวัติมีความเป็นส่วนตัวพอสมควร แสดงถึงการเข้าใจความรู้สึกขอผู้รับบริการ แล้วนำมาร่วมกันออกแบบโครงสร้าง นอกจากนี้ ห้องตรวจเด็ก ห้องพักผู้ป่วย บริเวณทางเชื่อมล้วนแต่ออกแบบมาอย่างประณีต ใส่ใจรายละเอียด ห้องพักผู้ป่วยมีระเบียง มีสวนหย่อมให้สามารถออกมาเดินเล่นได้ด้วย

นอกจากนี้บริเวณ รพ.ยังมีสระว่ายน้ำ ห้องเรียน ดนตรี ศิลปะ ไว้บริการคนภายนอกและเจ้าหน้าที่อย่างครบวงจร เป็นการทำงานการออกแบบ ที่สอดรับกับการขยายโครงสร้างของตึกเป็นอย่างดี
ที่ นำเสนอมาไม่ได้ให้รพ.อื่นๆ ลงทุนก่อสร้างแบบนี้ นะคะ อยากให้เรียนรู้วิธีคิด ของการออกแบบ การทำงาน การให้บริการผู้ป่วยด้วยความรักและความเข้าใจ จนทำให้เกิดสิ่งแวดล้อมที่เอื้อต่อการเยียวยาแบบนี้ค่ะ โรงพยาบาล จึงเป็นบ้านที่อบอุ่นได้