ใน วันที่เจ้าตัวเล็กลืมตาดูโลก ปฏิเสธไม่ได้ว่า พ่อแม่ทุกท่านหวังอยากจะให้ลูกรักเป็นเด็กดี มีความสามารถ และอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมได้อย่างไม่เบียดเบียนใคร คงไม่มีพ่อแม่คนไหนอยากให้ลูกเป็นเด็กดื้อ เกเร หรือเป็นที่ส่ายหน้าของญาติมิตร และคนรอบข้าง เพราะเอือมระอากับนิสัย และพฤติกรรมที่ไม่น่ารักของลูก
วันนี้ ทีมงาน Life and Family มีแนวทางกิจกรรมพัฒนาทักษะนิสัยแห่งปัญญาให้ลูกที่บ้านง่าย ๆ จาก รศ.ดร.สายฤดี วรกิจโภคาทร อาจารย์ ประจำมหาวิทยาลัยมหิดล และผู้ดำเนินรายการ "รักลูกให้ถูกทาง" มาฝากกัน โดยแต่ละกิจกรรมมีความน่าสนใจ และช่วยส่งเสริมทักษะในด้านใดให้กับลูกบ้าง ตามไปอ่าน และจดรายละเอียดพร้อม ๆ กันเลยครับ
ทักษะด้านความมั่นใจในความสามารถ
กิจกรรม เหมือนกัน หรือต่างกัน
แนวทางของกิจกรรมนี้ ฝึกได้จากการซักผ้า เมื่อพ่อแม่ซักผ้าเสร็จแล้ว ก่อนที่จะนำผ้าไปตาก ให้ลูก ๆ ช่วยแยกเครื่องใช้ เครื่องแต่งกายของตัวเอง เช่น เสื่อ กางเกง ถุงเท้า หรือให้เด็กแยกเสื้อผ้าของคุณพ่อคุณแม่ด้วยก็ได้ เป็นการฝึกความมั่นใจในการลงมือทำได้เป็นอย่างดี
หรือขณะอยู่ที่บ้าน ลองให้ลูก ๆ บอกคำศัพท์ที่แสดงถึงสิ่งที่ลูกเห็น ได้ยิน และสัมผัส เช่น หยาบ เรียบ แข็ง หรือนุ่ม เป็นต้น โดยการให้ลูกบอก อาทิ สิ่งของที่ใหญ่ที่สุดในห้อง เสียงที่เราได้ยิน (รถยนต์ที่แล่นอยู่ข้างนอก เสียงของเครื่องปรับอากาศ โทรทัศน์ เป็นต้น) จากนั้นให้ลูกมองไปข้างนอกรอบ ๆ และบอกชื่อ สีของรถ เสียงของนก สีของดอกไม้ สิ่งที่ใหญ่ที่สุด และสิ่งที่เล็กที่สุด
คุณพ่อคุณแม่อาจจะตั้งคำถามเพิ่มเติมนอกเหนือจากนี้ตามความเหมาะสม และขณะที่ร่วมกิจกรรม ไม่ควรให้มีอะไรมารบกวนเวลาในการสังเกตของลูก ถ้ามีใครคนอื่นเข้ามาในเวลาช่วงนั้นพอดี ก็ชวนให้มาร่วมกันสังเกตด้วยเสียเลยก็ได้
ทักษะด้านหน้าที่ความรับผิดชอบ
กิจกรรม ให้ฉันทำนะ
คุณพ่อคุณแม่ช่วยกันคิดว่ามีกิจกรรม หรืองานอะไรบ้างที่เด็ก ๆ สามารถทำได้มาอย่างน้อย 1 กิจกรรม โดยจะให้ทำกับคุณพ่อ คุณแม่ หรือทำคนเดียวก็ได้ เช่น อาจจะให้เด็ก ๆ ช่วยกันจัดโต๊ะอาหาร ให้อาหารสัตว์ รดน้ำต้นไม้ รับหนังสือพิมพ์ หรืออื่น ๆ จากนั้นให้คุณพ่อ คุณแม่ ทำรายการงานบ้านที่เด็ก ๆ ได้เสนอ
เขียนงานที่เด็กได้เสนอลงบนกระดาษ แล้วนำไปติดไว้ที่ที่คุณพ่อคุณแม่ และเด็กสามารถมองเห็นได้ โดยเลือกช่วงเวลามาสักช่วงหนึ่งของวันที่คุณคิดว่าจะทำงานได้สำเร็จ เปลี่ยนงานทุก ๆ 2-3 สัปดาห์ เพื่อเด็กจะได้รับประสบการณ์ที่หลากหลาย
ทักษะด้านแรงจูงใจ
กิจกรรม ความต้องการทำสิ่งนั้น
คุณพ่อคุณแม่พาเด็กไปตามสถานที่ที่เด็กสามารถสังเกตดูคนกำลังทำงาน เพื่อให้เด็กได้เห็นเครื่องแบบการแต่งกายต่าง ๆ เช่น สถานที่ก่อสร้าง (หาที่นั่งออกมาไกล ๆ ที่คุณสามารถมองเห็นคนงานทำงานอยู่) ห้างสรรพสินค้า ร้านขายของทั่วไป เป็นต้น
ให้คุณพ่อคุณแม่ และเด็กร่วมกันพูดคุยถึงคนเหล่านั้น โดยใช้การตั้งคำถามว่า เขากำลังทำอะไรกันอยู่ เขาแต่งตัวกันอย่างไร แต่ละที่แตกต่างกันอย่างไร เขาใช้เครื่องไม้เครื่องมือ หรืออุปกรณ์อะไรบ้าง คนไหนเป็นหัวหน้า หรือเจ้านาย (สังเกตได้จากอะไร) เขามีความสุขกับงานหรือไม่ เป็นต้น
ซึ่งวิธีดังกล่าวนี้ ส่งเสริมให้เด็กได้เรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ พร้อมกับฝึกความกล้าที่จะเผชิญหน้ากับปัญหาได้เป็นอย่างดี
ขอบคุณภาพจากโรงพยาบาลมนารมย์
ทักษะการแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์
กิจกรรม คุณอยากทำอะไร
คุณพ่อคุณแม่คุยกับเด็ก ๆ เกี่ยวกับปัญหาที่เคยพบมาบ้างไม่ว่าจะปัญหาเล็ก หรือใหญ่ โดยสามารถช่วยให้เด็กๆ ได้เรียนรู้วิธีที่จะรับมือกับปัญหาที่เกิดขึ้นได้ทุกวันด้วยวิธีระดมความ คิด ซึ่งหมายความว่า ให้เด็ก ๆ บอกวิธีที่จะสามารถนำมาใช้แก้ปัญหาได้มากที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้
ลองสมมติเหตุการณ์ ในลักษณะที่จะกล่าวต่อไปกับนี้กับเด็กดู เช่น ถ้าลูกเดินหลงทางกับคุณพ่อคุณแม่ขณะเดินซื้อของจะทำอย่างไร หรือกำลังเล่นอยู่นอกบ้าน แล้วมีรถคันหนึ่งมาจอด ซึ่งมีใครบางคนในรถเรียกให้ขึ้นรถ ลูกจะทำอย่างไร เป็นต้น อย่างไรก็ดี การสร้างสถานการณ์อื่น ๆ ที่จะเป็นปัญหาที่เกิดขึ้นจริง ขอให้ลูกระดมความคิดในการแก้ปัญหา โดยมีพ่อแม่เป็นที่ปรึกษา และให้คำแนะนำ เป็นกิจกรรมที่ช่วยส่งเสริมพัฒนาการด้านความสามารถของแต่ละคน ทั้งยังฝึกฝนการแก้ไขปัญหาอีกด้วย
ทักษะด้านความพยายามทุ่มเท
กิจกรรม ขบวนคำศัพท์
คุณพ่อคุณแม่อ่านคำศัพท์ร่วมกันกับลูก จากนั้น ติดคำศัพท์ที่เครื่องใช้ต่าง ๆ ภายในบ้าน อ่านคำศัพท์ แล้วให้เด็กอ่านตาม พร้อมกับชี้ให้เด็กดูด้วยว่า เครื่องใช้ชนิดนี้ เรียกว่า อะไร เช่น คำว่าประตู ก็ติดตรงประตู ส่วนคำที่ลูกใช้ติด เช่น โต๊ะ เก้าอี้ ประตู หน้าต่าง โทรทัศน์ พัดลม ตู้ กระจก นาฬิกา ตู้เย็น เป็นต้น กิจกรรมนี้ ช่วยพัฒนาทักษะทางด้านการเตรียมพร้อมทางการอ่าน ส่งเสริมทักษะด้านหน้าที่ความรับผิดชอบ
ทักษะด้านการมีจุดมุ่งหมายในการทำงาน
กิจกรรม แผนที่ของเด็ก ๆ
วางกระดานแผ่นใหญ่ลงบนพื้น ให้คุณพ่อคุณแม่ และเด็ก ๆ ช่วยกันวาดรูปบ้านของตนเอง ลงไปที่กึ่งกลางหน้ากระดาษ และใส่ชื่อในแผนที่ วาดรูปถนน และเขียนชื่อถนน ชื่อบ้าน และเบอร์โทรศัพท์ จากนั้นให้ช่วยกันทำเครื่องหมายกากบาทลงบนแผนที่ เพื่อแสดงสถานที่ต่าง ๆ บริเวณละแวกบ้าน เช่น บ้านญาติ โรงเรียน โรงพยาบาล ตลาด สถานีตำรวจ เป็นต้น
จากนั้นร่วมกันสนทนาถึงสถานที่ที่ใกล้บ้านที่สุด และสถานที่ไกลบ้านที่สุด ให้ลูกลองทายดู โดยไม่ต้องกังวลเรื่องระยะทางที่แท้จริง พร้อมกับให้กำลังใจลูก ๆ ให้เขียนสถานที่อื่น ๆ ลงไปในแผนที่เพิ่มอีก หรือพูดคุยถึงขนาดของแผนที่ว่าทำไมระยะทางไปยังที่ต่าง ๆ จึงแตกต่างกัน อย่างไรก็ดี คุณพ่อคุณแม่อาจนำแผนที่ไปติดไว้ที่ผนังบ้าน เพื่อให้ทุกคนได้เห็น และนำไปใช้ได้จริง
ทักษะด้านความพากเพียรอุตสาหะ
กิจกรรม คุณอยู่ที่ไหน
คุณพ่อคุณแม่ และลูก ช่วยกันหารูปภาพจากหนังสือนิตยสาร หรือภาพถ่ายที่เป็นรูปของคนกำลังทำกิจกรรมต่าง ๆ ที่แตกต่างกัน บางกิจกรรมต้องทำในร่ม บางกิจกรรมต้องทำกลางแจ้ง เช่น การดูดฝุ่นต้องทำในร่ม หรือการวิ่งออกกำลังกายต้องทำกลางแจ้ง
ช่วยกันหารูปภาพของคนที่ทำกิจกรรมต่าง ๆ ที่คนในครอบครัวชอบ ทั้งกิจกรรมที่ทำในร่ม และกลางแจ้ง ตัดรูปภาพออกมาแล้วพูดคุยกันว่า เห็นอะไรจากรูปภาพบ้าง จากนั้นนำรูปภาพมารวมกันไว้ แล้วให้ลูกแยกประเภทของกิจกรรมที่ทำในร่ม และทำกลางแจ้งไว้เป็นแถว ๆ บอกเล่าเรื่องราวที่เห็นจากภาพ เช่น นี่เป็นสิ่งที่เราทำภายในบ้าน หรือนี่เป็นสิ่งที่เราทำนอกบ้าน
ทักษะด้านความใส่ใจเอื้ออาทร
กิจกรรม ได้เวลานอนแล้ว
เป็นกิจกรรมที่ให้ลูกเรียนรู้ว่า สิ่งที่จะทำต่อไป หรือสิ่งที่ถูกคาดหวังว่าจะต้องทำคืออะไร โดยเฉพาะอย่างยิ่ง กิจวัตรที่ต้องทำก่อนเข้านอน ซึ่งประกอบด้วย การเปลี่ยนชุดนอน อาบน้ำ แปรงฟัน และอ่านหนังสือนิทาน วาดรูป หรือหาภาพจากนิตยสารที่แสดงให้เห็นถึงกิจวัตรประจำวันที่จะต้องทำก่อนเข้า นอน โดยจัดวางเรียงตามลำดับก่อนหลัง ใส่ตัวเลขแสดงลำดับ 1 2 3 4 หรือมากกว่านั้น วิธีนี้ช่วยให้เด็ก ๆ เรียนรู้ที่จะทำตามขั้นตอนก่อนที่จะเข้านอน เป็นกิจกรรมที่ช่วยส่งเสริมพัฒนาการทางด้านลักษณะนิสัยที่ดี
ทักษะด้านความพร้อมในการลงมือกระทำ
กิจกรรม จากมุมที่ต่างกัน
คุณพ่อคุณแม่ปูเสื่อให้ลูก ๆ นอนหงาย ดูต้นไม้ ดูก้อนเมฆในเวลากลางวัน หรือเวลากลางคืนก็ดูท้องฟ้า ดูดวงดาว จากนั้นให้ลูกลองเปลี่ยนท่านอน จากการนอนหงายเป็นการนอนคว่ำ แล้วมองดูสิ่งต่าง ๆ มองดูต้นไม้ ดูก้อนหิน ให้ลูกลองสังเกตสี รูปแบบ ความโค้ง ความเป็นแถว และมองดูสิ่งที่เป็นสิ่งเดียวกันแต่มีขนาดต่างกัน เช่น กิ่งไม้ ใบไม้ และก้อนเมฆ เป็นกิจกรรมที่ช่วยส่งเสริมทักษะทางด้านสติปัญญา ความคิด และการจัดการ
ทักษะด้านสามัญสำนึก
กิจกรรม อ่านด้วยกัน
คุณพ่อคุณแม่ และลูกเลือกหนังสือที่ตนเองชอบมาหนึ่งเล่มแล้วอ่านด้วยกัน จากนั้นพูดคุยกับลูกว่า ทำไมถึงเลือกหนังสือเล่มนี้ อ่านแล้วสนุกตรงไหน มีตัวละครอะไรบ้าง ตัวละครแต่ละตัวมีนิสัยอย่างไร และมีหน้าที่อะไร หรือชอบตัวละครตัวใดมากที่สุด เพราะอะไร ลักษณะกิจกรรมดังกล่าวนี้ จะช่วยส่งเสริมพัฒนาการทางด้านการตัดสินใจให้เด็ก
ทักษะด้านความสามารถในการทำงานเป็นกลุ่ม
กิจกรรม ทำงานบ้านด้วยกัน
คุณพ่อคุณแม่ และลูก ๆ ร่วมกันวางแผนการทำงานบ้านให้สนุกด้วยการทำงานเป็นทีม เช่น ให้คนหนึ่งกวาด ขณะที่อีกคนปัดฝุ่น หรือการช่วยกันทำขนม อาหารมื้อเย็น เป็นต้น จากนั้นร่วมกันปฏิบัติตามแผนโดยคุณพ่อคุณแม่ และเด็กคอยช่วยเหลือซึ่งกัน และกัน เป็นกิจกรรมที่ส่งเสริมทักษะทางด้านการเตรียมพร้อมทางด้านการอ่าน และหน้าที่ความรับผิดชอบให้ลูกได้เป็นอย่างดี
ทั้ง 11 กิจกรรมข้างต้นนี้ เป็นส่วนหนึ่งของหลักสูตรตามแนวทางการพัฒนาทักษะนิสัยแห่งปัญญา หรือ Mega Skills ในเด็กปฐมวัย ซึ่งทีมงานหวังอย่างยิ่งว่า จะเป็นประโยชน์กับทุกครอบครัวในการนำไปใช้พัฒนาทักษะนิสัยให้กับลูกไม่มากก็น้อย
ผู้จัดการออนไลน์ 23 พฤศจิกายน 2553
